Μαυρόγυπας

Ο μαυρόγυπας (Aegypius monachus) είναι ο μεγαλύτερος γύπας της Ευρώπης, με άνοιγμα φτερών που φτάνει τα τρία μέτρα. Τα νεαρά άτομα έχουν μαύρο χρώμα ενώ οι ενήλικες γύπες είναι καστανόμαυροι και έχουν και έχουν και καστανόχρωμη τραχηλιά γύρω από το λαιμό. Έχει κοντή ουρά και πλατιές φτερούγες, τις οποίες κρατά επίπεδες κατά το πέταγμα.
Πρόκειται για είδος που δεν μεταναστεύει και σπανίως πετά μακριά από την περιοχή αναπαραγωγής του. Ζευγαρώνει διά βίου. Από τον Ιανουάριο οι γονείς ξεκινούν τις αναπαραγωγικές τους πτήσεις πάνω από τη φωλιά τους, και κατασκευάζουν μαζί τη φωλιά που μετά από χρόνια συνεχούς χρήσης μπορεί να φτάσει ένα μέτρο ύψος και δύο μέτρα πλάτος. Το θηλυκό γεννά στα τέλη Φεβρουαρίου με αρχές Μαρτίου ένα αβγό, το οποίο επωάζουν και οι δύο γονείς για διάστημα 55-60 ημερών. Το μικρό ανεξαρτητοποιείται σε ηλικία 3,5 μηνών και πετά από τη φωλιά του, ενώ ωριμάζει για αναπαραγωγή σε 5-6 χρόνια.
Ο μαυρόγυπας τρέφεται με νεκρά ζώα, τα οποία βρίσκει πετώντας χαμηλά πάνω από αραιά δάση. Λόγω του ισχυρού του ράμφους, έχει πλεονέκτημα απέναντι στους άλλους γύπες στη διεκδίκηση της τροφής, μιας και ανοίγει πρώτος το σκληρό δέρμα των νεκρών ζώων και καταναλώνει τα σκληρά τους μέρη. Εντοπίζει τα ψοφίμια με τη βοήθεια της ισχυρής του όρασης ή με τη βοήθεια άλλων νεκροφάγων ζώων, η παρουσία των οποίων υποδηλώνει την ύπαρξη τροφής (π.χ. κοράκια). Σπάνια κυνηγά ζωντανή λεία, έχει όμως παρατηρηθεί ότι κλέβει τη λεία άλλων αρπακτικών. Για παράδειγμα, παρακολουθεί τη θήρευση χελωνών από το χρυσαετό, και όταν η χελώνα κείτεται σπασμένη στο έδαφος από τη ρίψη του αετού, οι μαυρόγυπες συγκεντρώνονται και την καταναλώνουν.
Τον περασμένο αιώνα ο μαυρόγυπας είχε μεγάλη εξάπλωση στην Ελλάδα. Έχουν αναφερθεί φωλιές στην Αττική, τη Βοιωτία, τα Κύθηρα, τη Λευκάδα και τη Ρόδο. Μεταπολεμικά, το είδος υπήρχε ακόμη στην Κρήτη και σε όρη της κεντρικής Ελλάδας. Όλος ο σημερινός πληθυσμός του (20-21 ζευγάρια) βρίσκεται στο δάσος της Δαδιάς, στο νομό Έβρου, το οποίο αποτελεί την 'Κιβωτό του Νώε' για το είδος στη Βαλκανική χερσόνησο.
Kίνδυνοι - Απειλές
Ένας από τους κύριους παράγοντες που οδήγησαν στη μείωση των πληθυσμών των μαυρόγυπων στην ελληνική ύπαιθρο ήταν η έλλειψη τροφής λόγω της αλλαγής των πρακτικών κτηνοτροφίας, από ζώα ελεύθερης βοσκής σε εσταυλισμένα ζώα. Ως μέτρο αντιμετώπισης της απώλειας άφθονης τροφής στη φύση του δάσους Δαδιάς και του ορεινού Έβρου, το 1987 ιδρύθηκε χώρος συμπληρωματικής τροφοδοσίας των γυπών κοντά στο χωριό της Δαδιάς γεγονός που συνέβαλε στην αύξηση και σταθεροποίηση του πληθυσμού των Μαυρόγυπων από 25 άτομα το 1980 σε 90-100 άτομα τα τελευταία 5 χρόνια.
Ένας επίσης σοβαρός παράγοντας της μείωσης των Μαυρόγυπων όπως επίσης και των άλλων ειδών γυπών ήταν η εκτεταμένη χρήση δηλητηριασμένων δολωμάτων για την καταπολέμηση των μεγάλων και μικρών σαρκοφάγων ζώων, όπως οι λύκοι, τα τσακάλια, οι αλεπούδες, τα κουνάβια και οι ασβοί, καθώς και των πουλιών, όπως αετοί και κορακοειδή, είδη άγριας πανίδας που στο παρελθόν διώκονταν ως ζώα «επιβλαβή» για την αγροτική παραγωγή. Οι μαζικές θανατώσεις γυπών που τρέφονταν με τα δηλητηριασμένα νεκρά ζώα οδήγησε στη συρρίκνωση των πληθυσμών τους σε ελάχιστες περιοχές της Ευρώπης και της Ελλάδας.
Παρότι, ο όρος «επιβλαβές ζώο» δεν αναφέρεται πλέον επίσημα και η χρήση δηλητηριασμένων δολωμάτων έχει απογορευτεί από το 1993 στην Ελλάδα, τα δολώματα συνεχίζουν να τοποθετούνται παράνομα στην ύπαιθρο. Τα δηλητηριασμένα ζώα που αφήνονται ανεξέλεγκτα στη φύση αποτελούν παγίδες θανάτου για τους ελάχιστους γύπες που έχουν απομείνει στην Ελλάδα και μάλιστα για τους μοναδικούς Μαυρόγυπες του δάσους Δαδιάς.
Τέλος, η μείωση των ώριμων δέντρων λόγω εκμετάλλευσης των δασών για παραγωγή ξύλου αποτέλεσε σε συνδυασμό με τους προαναφερόμενους, ακόμη έναν παράγοντα συρρίκνωσης των πληθυσμών του Μαυρόγυπα.
Η δράση του WWF Ελλάς
Από το 1992 το WWF εκπονεί προγράμματα προστασίας του μαυρόγυπα στη Δαδιά του νομού Έβρου, συμβάλλοντας στη σταθεροποίηση του πληθυσμού του είδους στην περιοχή. Στη δεκαετία του '70 επισημάνθηκε η μεγάλη οικολογική σημασία του δάσους της Δαδιάς. Την ίδια περίοδο άρχισε μια εντατική προσπάθεια ανάπτυξης της δασοπονίας του νομού Έβρου, μέσα από το πρόγραμμα "Έβρος" του οποίου η χρηματοδότηση γινόταν από τη Διεθνή Τράπεζα. Εκτιμώντας τις πιθανές αρνητικές επιπτώσεις στο βιότοπο, οι δύο μεγαλύτερες οργανώσεις για την προστασία του περιβάλλοντος, η Διεθνής Ένωση για την Προστασία της Φύσης (IUCN) και το WWF International, σε συνεργασία με το Εθνικό Συμβούλιο Περιβάλλοντος και Χωροταξίας, προώθησαν μελέτη αξιολόγησης των ορεινών και ημιορεινών ζωνών της περιοχής Έβρου σε σχέση με τα αρπακτικά πουλιά. Αυτή η μελέτη αποτέλεσε τη βάση για την πρώτη υπουργική απόφαση στο πλαίσιο του Ν. 360/76 'Περί Χωροταξίας και Περιβάλλοντος'για την προστασία της περιοχής του δάσους της Δαδιάς, με την οποία ορίστηκαν οι ζώνες αυστηρής προστασίας -γνωστοί και ως 'πυρήνες'- και η περιφερειακή ζώνη.
Για την εξασφάλιση της φύλαξης και της ειδικής προστασίας της περιοχής, και κυρίως για την εκπόνηση μιας ολοκληρωμένης μελέτης διαχείρισης, το WWF Ελλάς ανέλαβε την εκτέλεση ενός ολοκληρωμένου κοινοτικού προγράμματος (ACNAT). Αυτό το πρόγραμμα περιλάμβανε τη σύνταξη μιας Ειδικής Περιβαλλοντικής Μελέτης (ΕΠΜ) για την περιοχή, τον εξοπλισμό και τη λειτουργία ενός κέντρου επισκεπτών, την προώθηση οικοτουριστικών και εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων, και την υποστήριξη δράσεων φύλαξης και πυροφύλαξης του δάσους. Το WWF Ελλάς, θεωρώντας την προστασία της περιοχής μοναδική λύση για τη διάσωση του μαυρόγυπα, κατέθεσε, το 1995, την ΕΠΜ για όλη την έκταση της προστατευόμενης περιοχής, και ένα ειδικό διαχειριστικό σχέδιο για τις ζώνες αυστηρής προστασίας στα υπουργεία ΠΕΧΩΔΕ και Γεωργίας. Στη συνέχεια η οργάνωση πρόβαλε το αίτημα για υπογραφή ενός Προεδρικού Διατάγματος που θα εξασφάλιζε τη μόνιμη νομική προστασία του δάσους της Δαδιάς. Η υπογραφή αυτού του διατάγματος εκκρεμεί ακόμη. Μετά το τέλος του ACNAT, το 1995, το WWF Ελλάς συνέχισε να δραστηριοποιείται στην περιοχή εκπονώντας ακόμη δύο προγράμματα.
Στόχος αυτών των προγραμμάτων είναι η παρακολούθηση των αρπακτικών πουλιών, η μελέτη της δυναμικής του του πληθυσμού του μαυρόγυπα, η ευαισθητοποίηση του κοινού και η οργάνωση του οικοτουρισμού. Συνοπτικά, οι κυριότερες δραστηριότητες του WWF Ελλάς στην περιοχή της Δαδιάς είναι:
Η σύνταξη Ειδικής Περιβαλλοντικής Μελέτης για το δάσος Δαδιάς.
Η σύνταξη Ειδικού Διαχειριστικού Σχεδίου για τις ζώνες αυστηρής προστασίας.
Η προώθηση σύνταξης και υπογραφής Προεδρικού Διατάγματος για την ανακήρυξη της περιοχής σε Εθνικό Πάρκο.
Η επιστημονική παρακολούθηση των πουλιών και των βιοτόπων τους.
Η ευαισθητοποίηση του κοινού και η δημιουργία υποδομής για τον οικοτουρισμό.
Χάρη στην παρουσία του WWF Ελλάς και τη συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας, το δάσος της Δαδιάς και, μαζί του, οι πληθυσμοί των σπάνιων αρπακτικών προστατεύονται ουσιαστικά. Για να βελτιωθεί όμως ακόμη περισσότερο η κατάσταση, χρειάζεται να υπογραφεί το Προεδρικό Διάταγμα ή η Κοινή Υπουργική Απόφαση (ΚΥΑ) που θα ανακυρήξει την περιοχή σε Εθνικό Πάρκο, βάσει της νομοθεσίας του ΥΠΕΧΩΔΕ (ν. 1650/86).
Προς αυτή την κατεύθυνση συνεχίζει να αγωνίζεται το WWF Ελλάς.

Σημείωση: αυτό το άρθρο για τα «ζώα» προέρχεται από τη WWF.